1.Inleiding - De Duarte Hueros-zaak [2] kadert zowel in de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: “Hof”) over de richtlijn consumentenkoop [3] als in die over de bevoegdheden van de nationale rechter om middelen, gebaseerd op EU-recht, ambtshalve toe te passen. Deze zaak situeert zich meer bepaald in de rechtspraak van het Hof over de ambtshalve toepassing van middelen in het consumentenrecht.

2.Feiten, nationale procedure en prejudiciële vraag - Duarte Hueros (hierna: “de consument” of “de koper”) koopt bij Autociba (hierna: “de verkoper”) een Citroën met een “inklapbaar dak” waardoor de auto in een cabriolet kan worden omgevormd. Omdat het dak lekt wordt het voertuig verschillende malen hersteld door de verkoper. Toch blijft het dak lekken. De consument vordert vervolgens de vervanging van de wagen, hetgeen de verkoper weigert. Uiteindelijk stelt de consument een vordering tot ontbinding in tegen de verkoper en de producent (Citroën España). De Spaanse rechtbank stelt vast dat de gevorderde ontbinding niet kan worden toegestaan omdat het gebrek slechts “gering” is. De rechtbank geeft aan dat de consument bijgevolg enkel recht heeft op een prijsvermindering. De rechter kan deze prijsvermindering evenwel niet toewijzen omdat de consument enkel de ontbinding heeft gevorderd en niet de prijsvermindering. De consument kan ook niet in een later geding de prijsvermindering vorderen omdat het res judicata-principe dit belet. De Spaanse rechter vraagt zich dan ook af of de rechter in dit geval “ambtshalve een redelijke prijsvermindering kan toewijzen”?

3.Conclusie advocaat-generaal Kokott - Kokott geeft aan dat de richtlijn consumentenkoop geen regeling treft inzake de uitoefening van de remedies bij consumentenkoop in een gerechtelijke procedure [4]. Daarnaast wijs de advocaat-generaal erop dat in dit geval elke lidstaat zijn interne procedureregels mag vooropstellen (principe van de procedurele autonomie) die evenwel de beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid (effectiviteit) moeten respecteren [5]. De advocaat-generaal stelt vervolgens vast dat de procedureregels van het Spaans recht de doeltreffendheid van de consumentenbescherming ondermijnen [6]. De toepassing van de Spaanse regelgeving - waarbij de consument zijn oorspronkelijke vordering niet mag verfijnen of aanvullen noch een nieuwe eis mag instellen - maakt het zeer moeilijk voor de consument de voorziene rechten van de richtlijn consumentenkoop uit te oefenen [7]. Doch, volgens de advocaat-generaal impliceert dit niet dat de rechter verplicht is een prijsvermindering ambtshalve toe te passen en volstaat het dat het procesrecht kan worden uitgelegd zodat het de consument een mogelijkheid biedt zelf zijn rechten uit te oefenen [8].

4.Uitspraak Hof - Het Hof van Justitie volgt de redenering van de advocaat-generaal, maar lijkt nog een stap verder te gaan. Daar waar de advocaat-generaal aangeeft dat de schending van de doeltreffendheid niet impliceert dat de rechter verplicht is een prijsvermindering ambtshalve toe te passen en dat het volstaat dat het procesrecht kan worden uitgelegd zodat het de consument een mogelijkheid biedt zelf zijn rechten uit te oefenen [9], hakt het Hof van Justitie de knoop door. Het Hof beslist dat, in de omstandigheden waarbij de consument zijn oorspronkelijke vordering noch kan verfijnen noch een nieuwe eis mag instellen, de nationale wetgeving die de rechter verbiedt ambtshalve een prijsvermindering toe te wijzen, onverenigbaar is met de richtlijn consumentenkoop [10].

5.Situering in de rechtspraak van het Hof - Kort samengevat is de rechtspraak betreffende het ambtshalve toepassen van regels gebaseerd op het EU consumentenrecht als volgt geëvolueerd. De eerste zaken betroffen de richtlijn oneerlijke bedingen [11]. In de Océano Grupo-zaak van 27 juni 2000 maakt het Hof voor de eerste keer duidelijk dat een nationale rechter de bevoegdheid heeft om ambtshalve te toetsen of een beding oneerlijk is [12]. In de Cofidis-zaak verduidelijkt het Hof in een arrest van 21 november 2002 dat dit niet beperkt is tot forumkeuzebedingen en tot de ontvankelijkheid van een vordering, zoals het geval was in de Océano Grupo-zaak [13]. In de Rampion-zaak van 2007 blijkt dan weer dat deze rechtspraak niet beperkt is tot de richtlijn oneerlijke bedingen, maar ook van toepassing is op de richtlijn consumentenkrediet [14]. Later in de Martín Martín-zaak van 17 december 2009 wordt duidelijk dat dit ook het geval is voor de richtlijn verkoop buiten verkoopruimtes [15]. De geannoteerde Duarte Hueros-zaak, uitgesproken door het Hof op 3 oktober 2013, breidt het toepassingsgebied dan weer uit tot de richtlijn consumentenkoop [16].

Niettemin heeft de Pannon-uitspraak van 4 juni 2009 intussen een einde gemaakt aan een belangrijk twistpunt: heeft de rechter enkel de bevoegdheid of heeft hij de plicht om rechten van consumenten afgeleid uit het EU-recht ambtshalve toe te passen? De Pannon-zaak, die weerom over onrechtmatige bedingen gaat, maakt duidelijk dat een nationale rechter gehouden is ambtshalve te toetsen of een contractueel beding oneerlijk is van zodra hij over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens beschikt [17]. De rechter is dus verplicht om ambtshalve te toetsen of een onrechtmatig beding oneerlijk is. Het Hof bevestigt deze rechtspraak in andere zaken betreffende de richtlijn oneerlijke bedingen [18]. Voor wat betreft de overige aangehaalde consumentenrichtlijnen, zoals de richtlijn verkoop buiten verkoopruimtes, de richtlijn consumentenkrediet en de richtlijn consumentenkoop, is het nog onduidelijk of de rechter nu ook een verplichting heeft om ambtshalve de EU-consumentenrechten in het nationaal recht toe te passen, terwijl wel is uitgemaakt dat de nationale rechter de bevoegdheid ertoe heeft.

6.Toepassing in de Duarte Hueros-zaak - Wat in de Duarte Hueros-zaak duidelijk naar voor komt, is dat de leer van het Hof over de bevoegdheid van de rechter om regels, gebaseerd op het EU-consumentenrecht, ambtshalve toe te passen, werd uitgebreid naar de consumentenkoop. Het Hof formuleert daarentegen geen eenduidig antwoord op de vraag of de nationale rechter een verplichting heeft om de rechten die de consument put uit de richtlijn consumentenkoop ambtshalve toe te passen. De advocaat-generaal stelt duidelijk dat nationale rechters niet verplicht zouden moeten zijn om ambtshalve een prijsvermindering toe te wijzen [19]. Het Hof beslist evenwel dat de nationale rechter een prijsvermindering, in de gegeven procedurele omstandigheden, ambtshalve zou moeten kunnen toewijzen. Er wordt echter geen gewag gemaakt van een verplichting van de rechter om deze prijsvermindering ambtshalve toe te wijzen; er wordt enkel gesteld dat de richtlijn consumentenkoop zich verzet tegen een nationale regeling waarbij de nationale rechter een dergelijke vermindering, in de gegeven omstandigheden, niet ambtshalve kan toewijzen [20].

7.Situering in het Belgisch (proces)recht - Als we de redenering van het Hof van Justitie in het Belgisch recht toepassen, lijken er weinig problemen voorhanden te zijn. We kennen evenwel, net zoals in Spanje, een procesrechtelijk systeem dat niet toelaat dat de rechter ultra petita optreedt (art. 1138, 2° en 3° Ger.W.): het voorwerp van de vordering mag niet door de rechter gewijzigd worden. De vraag rijst of het voorwerp van de vordering wordt gewijzigd als de rechter een eis tot ontbinding omvormt naar een prijsvermindering [21]. In het procesrecht worden twee meningen verdedigd met betrekking tot het voorwerp. De doelgebonden interpretatie van het voorwerp, verdedigd door Allemeersch, neemt het doel van de vordering tot ontbinding, welke de remediëring van een tekortkoming is, in ogenschouw [22]. Hier zal de ambtshalve toepassing van de prijsvermindering, welke tevens tot doel heeft de tekortkoming te remediëren, niet leiden tot een wijziging van het voorwerp. van Drooghenbroeck is van mening dat er al sprake is van een wijziging van het voorwerp als het feitelijk resultaat van het gevorderde wordt gewijzigd door de rechter [23]. Hier kan men aannemen dat de toepassing van de prijsvermindering uiteindelijk tot een ander resultaat zal leiden dan een ontbinding en dat de ambtshalve toepassing van de prijsvermindering het voorwerp zal wijzigen. We kunnen besluiten dat de eerste redenering de rechter toelaat de prijsvermindering ambtshalve toe te passen, terwijl de tweede redenering dit uitsluit.

Een andere piste die openstaat voor de Belgische consument, in tegenstelling tot het Spaans recht, is dat hij zelf zijn oorspronkelijke eis kan “verfijnen” als de verfijning berust op een feit of akte die in de dagvaarding wordt aangevoerd (art. 807 Ger.W.). Bijgevolg kan de consument wellicht op eigen initiatief zijn eis wijzigen en de prijsvermindering vorderen [24].

Als de consument dit niet op eigen initiatief doet, kan de rechter de consument hierop attent maken. De Belgische rechter is immers verplicht ambtshalve de rechtsgronden van het geschil op te werpen tenminste als deze voortvloeien uit de feiten rechtstreeks ingeroepen in de vorderingen en het verweer [25]. Hoewel we hebben gezien dat de omvorming van een vordering tot ontbinding naar een prijsvermindering misschien het voorwerp van de vordering wijzigt, heeft de rechter steeds een vraagrecht [26]. Hij kan dit vraagrecht uitoefenen tijdens de pleidooien van de partijen ter zitting of door middel van een heropening van de debatten. De partijen kunnen dan zelf kiezen al dan niet het voorwerp van hun vordering uit te breiden en een beroep te doen op de prijsverminderingsremedie. Als de partijen hun vordering of verweer uitbreiden, wijzigt niet de rechter het voorwerp van de vorderingen en het verweer, maar hebben de partijen zelf het voorwerp van de vorderingen of het verweer uitgebreid. Wederom moet deze verfijning berusten op een feit of akte die in de dagvaarding wordt aangevoerd (art. 807 Ger.W.). In dit geval kan de rechter het middel toepassen, zonder het ultra petita-verbod te schenden. Deze manier van werken zal waarschijnlijk de toets, voorgesteld door het Hof van Justitie, doorstaan.