1.Relevante feiten - De fiscus dagvaardde de zaakvoerder van een vennootschap om hem te laten veroordelen tot de betaling van achterstallige bedrijfsvoorheffing op grond van artikel 442quater WIB 1992.

Op grond van die bepaling is, in geval van een tekortkoming door een vennootschap aan haar verplichting tot het betalen van de bedrijfsvoorheffing, haar zaakvoerder of bestuurder hoofdelijk aansprakelijk voor die tekortkoming indien die te wijten is aan een fout in de zin van artikel 1382 Burgerlijk Wetboek die hij heeft begaan bij het besturen van de vennootschap. De herhaalde niet-betaling van de vennootschap wordt, behoudens tegenbewijs, vermoed voort te vloeien uit zulke fout.

Op de inleidende zitting van de rechtbank van koophandel liet de zaakvoerder verstek, zodat hij, met toepassing van artikel 630, tweede lid Gerechtelijk Wetboek, werd geacht de bevoegdheid van de rechtbank te betwisten. Daarop ging de rechtbank van koophandel na of zij bevoegd was om kennis te nemen van het geschil. Zij achtte haar bevoegdheid twijfelachtig, zodat de arrondissementsrechtbank werd geadieerd.

2.Rechtbank van koophandel of rechtbank van eerste aanleg? - Over de vraag welke rechter - de rechtbank van eerste aanleg of de rechtbank van koophandel - bevoegd is voor vorderingen gebaseerd op artikel 442quater WIB 1992 of artikel 93undeciesC Btw-Wetboek is al heel wat inkt gevloeid.

Op grond van artikel 569, 32° Gerechtelijk Wetboek is de rechtbank van eerste aanleg exclusief bevoegd voor geschillen die de toepassing van een belastingwet betreffen [2].

Overeenkomstig artikel 574, 1° Gerechtelijk Wetboek neemt de rechtbank van koophandel kennis van geschillen ter zake van een vennootschap beheerst door het Wetboek van Vennootschappen tussen haar bestuurders of zaakvoerders en derden [3]. De rechtbank van koophandel is voor zulke geschillen bevoegd, zelfs wanneer partijen geen handelaar zijn. Het gaat om een bijzondere bevoegdheid die afwijkt van de algemene bevoegdheidsregeling en dus restrictief moet worden geïnterpreteerd [4].

3.Bij de invoering van artikel 442quater WIB 1992 en artikel 93undeciesC Btw-Wetboek door de programmawet van 20 juli 2006 gaf de wetgever aan dat de rechtbank van koophandel bevoegd is op grond van artikel 574, 1° Gerechtelijk Wetboek [5].

Ook de grote meerderheid van de rechtspraak [6] en de doctrine [7] stellen zich terecht op dit standpunt. Volgens die meerderheidsopvatting zijn de artikelen 442quater WIB 1992 en 93undeciesC Btw-Wetboek geen fiscale wet in de strikte betekenis, aangezien zij geen nieuwe belasting invoeren en evenmin de berekeningswijze of opeisbaarheidsvereisten van een belasting bepalen. Hoewel formeel neergelegd in een fiscale wet, voeren zij louter een nieuwe aansprakelijkheidsgrond in.

Dat een zaakvoerder of bestuurder in het kader van de betwisting van zijn aansprakelijkheid op grond van artikel 442quater WIB 1992 of artikel 93undeciesC Btw-Wetboek de gegrondheid van de fiscale schuld kan aanvechten [8], doet daaraan geen afbreuk. De bevoegdheid van de rechtbank van koophandel wordt immers bepaald naar het voorwerp van de eis, zoals deze blijkt uit de gedinginleidende akte.

4.Enkel wanneer de zaakvoerder of bestuurder ten onrechte wordt gedagvaard voor de rechtbank van eerste aanleg en hij niet tijdig [9] de verzending vraagt naar de rechtbank van koophandel, is de rechtbank van eerste aanleg bevoegd. Die bevoegdheid is dan niet gebaseerd op artikel 569, 32° Gerechtelijk Wetboek maar op het in artikel 568, eerste lid Gerechtelijk Wetboek neergelegde beginsel van de (voorwaardelijke) volheid van de bevoegdheid van de rechtbank van eerste aanleg. De bevoegdheid van de rechtbank van koophandel op grond van artikel 574, 1° Gerechtelijk Wetboek is immers geen exclusieve, doch wel een bijzondere bevoegdheid [10].

5.Een minderheid verdedigt dat de rechtbank van eerste aanleg ter zake bevoegd is [11]. Volgens Delanote, die stelt dat het voorwerp van de “aansprakelijkheid” geen schadevergoeding, maar wel de fiscale schuld zelf is, beoogt de rechtsvordering van de fiscus slechts een gerechtelijke “vaststelling” dat de toepassingsvoorwaarden van artikel 442quater WIB 1992 of artikel 93undeciesC Btw-Wetboek vervuld zijn. Aangezien de administratie aldus de toepassing van een belastingwet beoogt, is de rechtbank van eerste aanleg volgens hem bevoegd met toepassing van artikel 569, 32° Gerechtelijk Wetboek [12].

6. Implicaties van het arrest van het Hof van Cassatie van 19 september 2014? - In een arrest van 19 september 2014 [13] oordeelde het Hof van Cassatie dat de vordering van de fiscus tegen de zaakvoerder of bestuurder op grond van artikel 442quater WIB 1992 [14] geen aansprakelijkheidsvordering is die strekt tot schadevergoeding. Deze bepaling voert daarentegen een vorm van hoofdelijke derdenaansprakelijkheid in, die te onderscheiden is van de algemene aansprakelijkheidsgronden. Artikel 442quater WIB 1992 houdt in dat de zaakvoerder of bestuurder van rechtswege hoofdelijk mee gehouden is de door de vennootschap verschuldigde bedrijfsvoorheffing te voldoen. Procureur-generaal Thijs concludeerde in dezelfde zin en stelde dat de “aansprakelijkheid” waarvan sprake in de artikelen 442quater WIB 1992 en 93undeciesC Btw-Wetboek op een hoofdelijke verplichting tot betaling van de openstaande belastingschulden [15] duidt, die niet mag worden vereenzelvigd met de civielrechtelijke aansprakelijkheidsnotie. Hiermee neemt het Hof een standpunt in dat eerder in de doctrine verdedigd werd [16].

Dit heeft zijn gevolgen. Overeenkomstig artikel 1200 Burgerlijk Wetboek houdt hoofdelijkheid tussen schuldenaars in dat zij verplicht zijn tot een en dezelfde zaak, zodat ieder voor het geheel kan worden aangesproken en de betaling door een van hen gedaan, de overige schuldenaars jegens de schuldeiser bevrijdt. Wordt de zaakvoerder of bestuurder op grond van artikel 442quater WIB 1992 of artikel 93undeciesC Btw-Wetboek aansprakelijk gesteld, dan veroordeelt de rechter hem tot de betaling van de bedrijfsvoorheffing of de btw die de vennootschap verschuldigd was, en niet tot de betaling van een schadevergoeding aan de fiscus. Dit betekent dat de verdeling van het actief van de vennootschap niet moet worden afgewacht vooraleer de rechter zich over de vordering kan uitspreken [17].

7.Heeft het arrest van 19 september 2014 implicaties voor het antwoord op de vraag naar de bevoegde rechter?

In een niet-gepubliceerd arrest van 11 december 2014 legde het hof van beroep te Antwerpen een verband tussen het arrest van het Hof van Cassatie van 19 september 2014 en het vraagstuk m.b.t. de bevoegde rechter [18]. De Antwerpse appelrechters oordelen dat “het feit dat (…) de betwisting omtrent de bestuurdersaansprakelijkheid inderdaad een dispuut betreft ter zake van een handelsvennootschap tussen haar bestuurders en een derde, zodat aan de toepassingsvoorwaarden van artikel 574, 1° Ger.W. is voldaan, niet [wegneemt] dat, in de mate de eis gestoeld is op een belastingwet (…) zulke vordering valt onder het toepassingsgebied van artikel 569, 32° Ger.W.”. Het hof van beroep te Antwerpen oordeelt, met verwijzing naar het arrest van het Hof van Cassatie van 19 september 2014, dat “de bestuurder tegen wie op grond van artikel 93undeciesC WBTW een aansprakelijkheidsvordering wordt ingesteld, niet [wordt] aangesproken tot betaling van een schadevergoeding doch tot betaling van de belastingschuld zelf”.

8.Deze visie overtuigt niet [19]. De precieze draagwijdte van het arrest van 19 september 2014 moet goed voor ogen worden gehouden. In het geannoteerde vonnis beklemtoont de arrondissementsrechtbank terecht dat de cruciale passage van het arrest deze is waarin het Hof oordeelt dat “de vordering van de fiscus (…) op grond van artikel 442quater WIB 1992 geen aansprakelijkheidsvordering [is] die strekt tot schadevergoeding”. Aldus verduidelijkt het Hof van Cassatie dat de regeling van artikel 442quater WIB 1992 (en art. 93undeciesC Btw-Wetboek) neerkomt op een vorm van hoofdelijke derdenaansprakelijkheid die moet onderscheiden worden van de algemene aansprakelijkheidsgronden (zie ook supra, randnr. 6).

Dat het gaat om een vorm van hoofdelijke derdenaansprakelijkheid die te onderscheiden is van de algemene aansprakelijkheidsgronden, doet geen afbreuk aan de aard van de regeling: een aansprakelijkheidsregeling. In het hierboven gepubliceerde vonnis beslist de arrondissementsrechtbank dan ook terecht dat uit het cassatiearrest van 19 september 2014 niet kan worden afgeleid dat “het een vordering uit hoofde van een belastingwet zou betreffen”.

De arrondissementsrechtbank verwijst daarbij terecht naar precedenten uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie, waarin het Hof een onderscheid maakt tussen de invordering van een belastingschuld en het concept belastingwet uit artikel 569, eerste lid, 32° Gerechtelijk Wetboek [20].

Kortom: het geannoteerde vonnis verdient navolging. Artikel 442quater WIB 1992 en artikel 93undeciesC Btw-Wetboek voeren een hoofdelijke derdenaansprakelijkheid in, te onderscheiden van de algemene aansprakelijkheidsgronden. Dit betekent niet dat we niet te maken zouden hebben met aansprakelijkheidsregelingen, of nog, dat een geschil m.b.t. de toepassing van een belastingwet in de zin van artikel 569, 32° Gerechtelijk Wetboek zou voorliggen.