1.Bij een verkeersongeval waarbij een motorrijtuig betrokken is, hebben de slachtoffers (met uitzondering van de bestuurder van een motorrijtuig) en hun rechthebbenden op grond van artikel 29bis WAM recht op vergoeding van de schade voortvloeiend uit letsel of overlijden. De vergoedingsplicht rust op de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig [2], zonder dat de aansprakelijkheid van de bestuurder, eigenaar of houder van dat motorrijtuig moet worden aangetoond [3].

Slachtoffers van een verkeersongeval of hun rechthebbenden ontvangen vaak ook vergoedingen van derde-betalers, zoals ziekenfondsen, arbeidsongevallenverzekeraars of private ziektekostenverzekeraars. Kunnen deze derde-betalers, via wettelijke subrogatie in de rechten van het slachtoffer, een beroep doen op artikel 29bis WAM om de door hen betaalde vergoedingen te verhalen op de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig? Sommige wel, andere niet [4]. In het hier gepubliceerde prejudicieel arrest van 16 juni 2011 [5] oordeelt het Grondwettelijk Hof dat de private ziektekostenverzekeraar niet wordt gediscrimineerd doordat hem, in tegenstelling tot bepaalde andere derde-betalers, geen wettelijk subrogatierecht tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig toekomt.

2.De verzekeraar die het slachtoffer op grond van een private ziektekostenverzekering heeft vergoed, treedt tot beloop van het bedrag van die vergoeding in de rechten en rechtsvorderingen van het verzekerde slachtoffer tegen de aansprakelijke derden (art. 41, 1^ste lid wet landverzekeringsovereenkomst). Via deze wettelijke subrogatie kan de verzekeraar zijn uitgaven verhalen op degene die krachtens het aansprakelijkheidsrecht gehouden is tot vergoeding van de schade. De vergoedingsplicht op grond van artikel 29bis WAM is echter niet gebaseerd op de vaststelling van enige aansprakelijkheid [6]. De wettelijke subrogatie bepaald in artikel 41 wet landverzekeringsovereenkomst verleent de private ziektekostenverzekeraar dan ook geen aanspraak tegen de WAM-verzekeraar op grond van artikel 29bis WAM [7]. Het ontbreken van een wettelijke subrogatie betekent niet dat de private verzekeraar zich nooit kan beroepen op artikel 29bis WAM om zijn uitgaven te verhalen. Het brengt wel met zich mee dat hij dit enkel kan als hij daarvoor zelf heeft gezorgd, namelijk door zich conventioneel te laten subrogeren in de rechten van zijn verzekerde tegen degene die op grond van artikel 29bis WAM tot vergoeding gehouden is [8] of door de verzekerde te vragen die schuldvordering aan hem over te dragen. De mogelijkheid om over een verhaal op grond van artikel 29bis WAM te beschikken is vooral van belang wanneer de aansprakelijkheid voor het ongeval geheel of gedeeltelijk bij het slachtoffer (verzekerde van de private ziektekostenverzekeraar) zelf berust. In dat geval is een verhaal op de aansprakelijke derde immers niet of slechts in beperkte mate mogelijk, terwijl een verhaal op de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig op basis van artikel 29bis WAM niet beperkt wordt door de eigen schuld van het slachtoffer.

3.Precies om die reden geniet het ziekenfonds wél een wettelijke subrogatie tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Het is bekend dat de invoering van artikel 29bis in de WAM niet alleen de vergoeding van de schade geleden door zgn. zwakke weggebruikers beoogde te vergemakkelijken, maar ook tot doel had de mogelijkheden van de ziekenfondsen om succesvol verhaal uit te oefenen te verruimen. Het subrogatoir verhaal van de ziekenfondsen was vaak beperkt of helemaal uitgesloten wanneer het ongeval (mede) te wijten was aan de eigen schuld van de getroffene. Deze belemmering zou verdwijnen door de invoering van een regeling waarbij de zwakke weggebruikers, ongeacht hun eventuele eigen fout, recht zouden hebben op een vergoeding van de WAM-verzekeraar van het bij het ongeval betrokken motorrijtuig en waarbij de ziekenfondsen steeds gesubrogeerd zouden worden in de rechten van die slachtoffers tegen de WAM-verzekeraar. De nieuwe vergoedingsregeling voor verkeersslachtoffers moest er dus voor zorgen dat de ziekenfondsen in een groter aantal gevallen (en in een ruimere mate) hun uitgaven op de motorrijtuigenverzekeraars zouden kunnen afwentelen. De regering verwachtte dat dit een substantiële verlichting van de uitgaven in de ziekteverzekering zou teweegbrengen [9].

4.In zijn oorspronkelijke versie schreef artikel 29bis WAM uitdrukkelijk voor dat de verzekeringsinstellingen bedoeld in de ziektewet, die de slachtoffers hebben vergoed, in de rechten van deze slachtoffers treden [10]. Die bepaling werd bij de herziening van artikel 29bis WAM door de wet van 13 april 1995 opgeheven omdat zij overbodig was. De wettelijke subrogatie van de ziekenfondsen op grond van artikel 136, § 2 ziektewet zorgt er immers reeds voor dat deze instellingen hun verhaal kunnen uitoefenen tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig op grond van artikel 29bis WAM [11]. Anders dan artikel 41 wet landverzekeringsovereenkomst, dat de verzekeraar enkel in de rechten van de verzekerde laat treden tegen aansprakelijke derden, heeft de subrogatie van het ziekenfonds neergelegd in artikel 136, § 2 ziektewet niet alleen betrekking op de rechten van de verzekerde tegen aansprakelijke derden, maar ook op de rechten die de verzekerde put uit een andere Belgische of buitenlandse wetgeving tot vergoeding van de door de ziektewet gedekte schade. Daaronder valt ook het recht op vergoeding op basis van artikel 29bis WAM. Het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap beschikt over een wettelijk subrogatierecht [12] vergelijkbaar met dat van het ziekenfonds, waardoor het zijn verhaalsvordering eveneens kan richten tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig op grond van artikel 29bis WAM.

5.Ook de arbeidsongevallenverzekeraar wordt wettelijk gesubrogeerd in de rechten van het verkeersslachtoffer ten aanzien van de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Voor wat arbeidsongevallen in de privésector betreft, werd aan de wet van 10 april 1971 een nieuwe afdeling toegevoegd om de samenloop te regelen van de vergoeding op grond van die wet met de vergoeding op grond van artikel 29bis WAM [13]. Deze afdeling bevat ook een bepaling die de verzekeraar en het Fonds voor Arbeidsongevallen in de rechten laten treden van het slachtoffer of zijn rechthebbenden op grond van artikel 29bis WAM (art. 48ter arbeidsongevallenwet 10 april 1971). Anders dan bij de ziekenfondsen, is de wettelijke subrogatie van de arbeidsongevallenverzekeraar tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig niet ingevoerd om budgettaire redenen. De wetgever wilde enkel een einde maken aan de controverse die was gerezen na de invoering van artikel 29bis WAM over de verhouding van die vergoedingsregeling ten opzichte van de arbeidsongevallenregeling [14].

6.De wet van 3 juli 1967 met betrekking tot arbeidsongevallen in de overheidssector werd eveneens aangevuld om de samenloop met de vergoeding op grond van artikel 29bis WAM te regelen. Artikel 14bis, § 3 van die wet laat de tewerkstellende overheid in de rechten treden van het slachtoffer of zijn rechthebbenden krachtens artikel 29bis WAM [15]. De arbeidsongevallenverzekeraar die door de tewerkstellende overheid is aangezocht om het risico van arbeidsongevallen te dekken, valt niet onder die bepaling. Voor hem voorziet de wet dus niet in een subrogatoir verhaal tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. In een arrest van 26 november 2009 heeft het Grondwettelijk Hof geoordeeld dat het gelijkheidsbeginsel geschonden is doordat de arbeidsongevallenverzekeraar van een privéwerkgever over een subrogatoir verhaal beschikt in de rechten van het slachtoffer op grond van artikel 29bis WAM (art. 48ter arbeidsongevallenwet 10 april 1971), terwijl de arbeidsongevallenverzekeraar van een publieke werkgever niet over een dergelijke wettelijke subrogatie beschikt [16]. Volgens het Hof is het verschil in behandeling niet redelijk verantwoord omdat de vergoedingsregeling van artikel 29bis WAM gebaseerd is op de gedachte dat de erin bedoelde schade van zwakke weggebruikers moet toegerekend worden aan de collectiviteit van diegenen die, door het in het verkeer brengen van een motorrijtuig, bijdragen tot het verhoogde verkeersrisico. De ongrondwettige leemte kan worden verholpen door aan de arbeidsongevallenverzekeraar van de publieke werkgever het voordeel toe te kennen van de wettelijke subrogatie neergelegd in artikel 14bis van de wet van 3 juli 1967 [17].

7.De private ziektekostenverzekeraar die een vergoeding betaald heeft aan het slachtoffer van een verkeersongeval waarbij een motorrijtuig betrokken is, kan zich niet via wettelijke subrogatie beroepen op artikel 29bis WAM om zijn uitgaven te verhalen op de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Bepaalde andere derde-betalers (nl. de ziekenfondsen, het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, de arbeidsongevallenverzekeraars en de werkgevers uit de publieke sector) worden wel wettelijk gesubrogeerd in de rechten van het verkeersslachtoffer ten aanzien van de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Het Grondwettelijk Hof acht dit verschil redelijk verantwoord, rekening houdend met de bedoeling van de wetgever. De wetgever vermocht immers te voorzien in een mogelijkheid van verhaal voor de instellingen die, door deel te nemen aan de uitvoering van verplichte stelsels van de ziekte- en invaliditeitsverzekering of voor de vergoeding van arbeidsongevallen, geregeld door de overheid, bijdragen tot het bereiken van een doel van algemeen belang en zich daarmee onderscheiden van de verzekeringsinstellingen die doelstellingen van privébelang nastreven, zoals private ziektekostenverzekeraars.

8.Het criterium dat volgens het Grondwettelijk Hof het verschil verantwoordt, is dus de (al dan niet) betrokkenheid van de derde-betaler bij een verplicht stelsel van sociale zekerheid en zijn bijdrage hierdoor tot een doelstelling van algemeen belang. Dit criterium is niet geheel afdoend. Om te beginnen heeft de wetgever niet voor alle instellingen die betrokken zijn bij de uitvoering van een socialezekerheidsstelsel voorzien in een verhaal tegen de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Zo beschikt het OCMW voor de steun verleend aan het slachtoffer van een verkeersongeval niet over een wettelijk verhaal op grond van artikel 29bis WAM [18]. Bovendien draagt het verhaal van de derde-betalers die wettelijk gesubrogeerd zijn ten opzichte van de WAM-verzekeraar van het betrokken motorrijtuig, niet in alle gevallen bij tot het algemeen belang. Dit is wel zo voor de ziekenfondsen en voor de werkgevers uit de overheidssector, aangezien de financiële opbrengst van hun verhaal ten goede komt aan de publieke middelen. Maar dat is niet het geval voor de arbeidsongevallenverzekeraars die, net als de private ziektekostenverzekeraars, verzekeringsmaatschappijen zijn van wie de verhaalsopbrengst niet in de Staatskas terechtkomt.

9.Wegens de verschillende aard van de financiële belangen die ermee zijn gemoeid (private vs. publieke), noopt het gelijkheidsbeginsel de wetgever er niet toe private verzekeraars dezelfde verhaalsmogelijkheden te geven als de ziekenfondsen. Het oordeel van het Grondwettelijk Hof dat artikel 41 wet landverzekeringsovereenkomst de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt doordat de private ziektekostenverzekeraar zich niet via wettelijke subrogatie kan beroepen op artikel 29bis WAM, is vanuit dat oogpunt begrijpelijk. Niettemin is er een ander argument op grond waarvan private verzekeraars hun uitgaven zouden moeten kunnen verhalen op basis van artikel 29bis WAM: de kosten van ongevallen met motorrijtuigen moeten zoveel mogelijk gedragen worden door het gemotoriseerd verkeer. Het Grondwettelijk Hof heeft dit argument voor het voetlicht gebracht in het hierboven vermelde arrest van 26 november 2009, waarin het oordeelde dat het ontbreken van een wettelijke subrogatie voor de arbeidsongevallenverzekeraar in de publieke sector niet redelijk verantwoord is. Het Hof verwees daarbij naar de gedachte die aan artikel 29bis WAM ten grondslag ligt, namelijk dat de schade van zwakke weggebruikers moet toegerekend worden aan degenen die, door het in het verkeer brengen van een motorrijtuig, bijdragen tot het verhoogde verkeersrisico [19]. Door een regeling in te voeren waarbij de vergoedingsplicht op de WAM-verzekeraars rust, wilde de wetgever de vergoeding van slachtoffers van verkeersongevallen waarbij een motorrijtuig betrokken is, laten financieren door de collectiviteit van degenen die premies voor de motorrijtuigenverzekering betalen, d.w.z. de auto-eigenaars [20]. “Motoring should pay its way” [21]. Vanuit die gedachte valt te verdedigen dat alle derde-betalers het recht zouden moeten hebben om de vergoedingen voor letselschade die zij betalen aan het slachtoffer van een verkeersongeval te verhalen op de WAM-verzekeraar van het bij het ongeval betrokken motorrijtuig. Dat de zwakke weggebruiker (voor een deel van zijn schade) vergoed wordt door een ziekenfonds of een arbeidsongevallenverzekeraar, dan wel door een private ziektekosten- of ongevallenverzekeraar, neemt immers niet weg dat de schade te wijten is aan een ongeval waarbij een motorrijtuig betrokken is en dus toegerekend behoort te worden aan het gemotoriseerd verkeer [22].