1.In het hier gepubliceerde arrest verduidelijkt het Hof van Cassatie de draagwijdte van het subrogatoir verhaal van de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig ingeval het slachtoffer een fout heeft begaan die mede oorzaak is van de schade.

De onderliggende zaak betreft de gevolgen van een auto-ongeval waarvan een jongen, die op het ogenblik van de feiten 9 jaar oud was, het slachtoffer werd. Het ongeval deed zich voor toen het slachtoffer deelnam aan een collecte ten behoeve van de jeugdbeweging. De verzekeraar van het betrokken motorrijtuig vergoedde op grond van artikel 29bis WAM de letselschade van het slachtoffer en trachtte vervolgens zijn uitgaven te verhalen op de derden die hij aansprakelijk achtte voor het ongeval, met name de jeugdbeweging en de jeugdleiders. Deze laatsten riepen, als verweer tegen de verhaalsvordering, de medeaansprakelijkheid in van het slachtoffer en zijn ouders.

De appèlrechters wezen dit verweer af. Volgens hen kan noch mag door de aangesprokenen het bewijs geleverd worden van een onrechtmatige daad in hoofde van het slacht­offer, vermits het bewijs van een onverschoonbare fout niet is toegelaten ten aanzien van slachtoffers jonger dan 14 jaar. De jeugdleiders, de jeugdbeweging en diens verzekeraar werden veroordeeld tot betaling van het volledige door de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig gevorderde bedrag.

2.Het Hof van Cassatie vernietigt deze beslissing. Het Hof plaatst eerst de regel dat het bewijs van een onverschoonbare fout niet is toegelaten ten aanzien van slachtoffers jonger dan 14 jaar, in zijn juiste context. Deze regel lag vervat in artikel 29bis § 1 zevende lid WAM, zoals van toepassing op de feiten (dit is vóór de wijziging van art. 29bis WAM door de wet van 19 januari 2001 tot wijziging van diverse bepalingen betreffende de regeling inzake automatische vergoeding van de schade, geleden door zwakke weggebruikers en passagiers van motorrijtuigen [2]). Het Hof stelt dat deze regel enkel betrekking heeft op het recht op vergoeding van de slachtoffers tegenover de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig. Hij houdt in dat, indien het slacht­offer jonger is dan 14 jaar, de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig zich niet op de onverschoonbare fout van het slachtoffer kan beroepen, om zich te ontrekken aan zijn vergoedingsplicht.

3.In de zaak waarover het bestreden vonnis uitspraak deed, ging het echter niet om het recht op vergoeding van het slachtoffer tegenover de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig, maar om het verhaal van die verzekeraar op de derden die hij aansprakelijk achtte voor de schade.

Krachtens artikel 29bis § 4 WAM treedt de verzekeraar (of het Gemeenschappelijk Waarborgfonds) in de rechten van het slachtoffer tegen de in gemeen recht aansprakelijke derden [3]. Deze indeplaatsstelling brengt mee dat de gemeenrechtelijke vordering van het slachtoffer overgaat naar de verzekeraar tot beloop van het door hem aan het slachtoffer betaalde bedrag. Het verhaalsrecht is dus steeds beperkt tot het bedrag van de schadeloosstelling waarop het slachtoffer krachtens het gemeen recht aanspraak had kunnen maken indien de WAM-verzekeraar de schade niet had vergoed op grond van artikel 29bis WAM [4]. Hieruit volgt dat wanneer de vergoeding uitgekeerd door de verzekeraar meer bedraagt dan de schadeloosstelling waarop het slachtoffer aanspraak had kunnen maken op grond van het aansprakelijkheidsrecht, het verhaalsrecht beperkt is tot dit laatste bedrag. In het bovenstaand arrest verwoordt het Hof het basisprincipe inzake de omvang van het subrogatoir verhaalsrecht als volgt: “dit subrogatoir verhaalsrecht van de verzekeraar is beperkt tot wat het slachtoffer naar gemeen recht had kunnen vorderen van de aansprakelijke derde, in de hypothese dat de verzekeraar niet was tussengekomen in de vergoeding”.

4.Wanneer het slachtoffer zelf een fout heeft begaan die mede oorzaak is van het ongeval, kan het slachtoffer naar gemeen recht slechts aanspraak maken op een gedeeltelijke vergoeding, overeenstemmend met het aandeel van de derde in de aansprakelijkheid [5]. Deze verdeling van de aansprakelijkheid geldt ook tegenover de gesubrogeerde verzekeraar; hij kan immers niet meer vorderen dan wat het slachtoffer zelf had kunnen vorderen. Het Hof verduidelijkt wat dit concreet inhoudt: “wanneer het slachtoffer mede aansprakelijk is voor de schade, is het verhaalsrecht van de verzekeraar beperkt tot het bedrag van de vergoeding waarop het slachtoffer naar gemeen recht aanspraak had kunnen maken, rekening houdend met de verdeling van de aansprakelijkheid.” [6]. Het voegt eraan toe dat, “bijgevolg, de derde tegen wie de verzekeraar een verhaalsvordering instelt, gerechtigd is te bewijzen dat het slachtoffer een fout heeft begaan die mede oorzaak is van de schade.”. Dit geldt, aldus het Hof, ook wanneer het slachtoffer jonger is dan 14 jaar.

De boodschap van het arrest is helder. De regel dat het bewijs van een onverschoonbare fout niet is toegelaten ten aanzien van slachtoffers jonger dan 14 jaar geldt alleen voor de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig die door het slachtoffer wordt aangesproken tot vergoeding van de schade. Deze regel verbiedt niet dat een derde, tegen wie de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig zijn subrogatoir verhaalsrecht uitoefent, aantoont dat het slachtoffer, zelfs al is dit jonger dan 14 jaar, een fout heeft begaan die mede o­orzaak is van de schade. Wanneer naar aanleiding van de verhaalsvordering de eigen fout van het slachtoffer wordt vastgesteld, heeft dit enkel tot gevolg dat het verhaal van de verzekeraar beperkt wordt tot het aandeel van de derde in de aansprakelijkheid voor het ongeval. Het recht van het slachtoffer op een integrale vergoeding (van zijn letselschade) ten laste van de verzekeraar van het betrokken motorrijtuig, komt hierdoor niet in het gedrang.

5.De verzekeraar van het betrokken motorrijtuig heeft geen verhaal op grond van artikel 29bis § 4 WAM voor het deel van de betaalde vergoeding dat overeenstemt met het aandeel van het slachtoffer in de aansprakelijkheid. Deze beperking van het subrogatoir verhaal stelt een bijzonder probleem wanneer meerdere voertuigen betrokken zijn bij het ongeval. In dat geval zijn de verzekeraars van alle betrokken motorrijtuigen (hoofdelijk) gehouden tot vergoeding van de schade. Degene onder hen die het slachtoffer daadwerkelijk heeft vergoed, kan echter de uitgekeerde som slechts verhalen op de derde aansprakelijke onder aftrek van het deel dat overeenstemt met het aandeel van het slachtoffer in de aansprakelijkheid. De keuze van het slachtoffer om de verzekeraar van het ene of van het andere betrokken motorrijtuig aan te spreken, bepaalt aldus welke van de verzekeraars uiteindelijk moet instaan voor het aandeel van het slachtoffer in het ontstaan van de schade. Om dit onbillijke resultaat te vermijden, aanvaarden rechtspraak en rechtsleer dat de verzekeraar die het slachtoffer vergoed heeft, via de gemeenrechtelijke subrogatie van artikel 1251, 3° B.W., de andere betrokken verzekeraars kan aanspreken tot terugbetaling van een gelijk aandeel in de uitgekeerde vergoeding [7]. Is het ongeval uitsluitend te wijten aan de fout van het slachtoffer zelf of aan overmacht, dan leidt de toepassing van artikel 1251, 3° B.W. tot de verdeling in gelijke delen van het volledige op grond van artikel 29bis WAM uitgekeerde bedrag [8]. In geval van samenlopende fouten van het slachtoffer en van een derde (eventueel de bestuurder van één van de betrokken motorrijtuigen), kan enkel het deel van de vergoeding dat overeenstemt met het aandeel van het slachtoffer in de aansprakelijkheid [9] op grond van artikel 1251, 3° B.W. in gelijke delen verdeeld worden onder de verzekeraars van de betrokken motorrijtuigen [10].